آدام اسمیت که بود؟

نگاهی بر زندگی پدر علم اقتصاد و خالق دست نامرئی

آدام اسمیت اقتصاددان، فیلسوف و نویسنده قرن هجدهم اهل اسکاتلند بود که پدر علم اقتصاد مدرن به حساب می‌آید. اسمیت مخالف سیاست¬های مرکانتیلیسم (مکتب سوداگری) و یکی از طرفداران اصلی سیاست‌های اقتصادی لسه فر (Laissez-faire؛ سیاست عدم مداخله دولت در امور اقتصادی) بود. اسمیت در نخستین کتاب خود با عنوان «نظریه احساسات اخلاقی» ایده «دست نامرئی» را مطرح کرد. دست نامرئی (Invisible Hand) به این معناست که بازارهای آزاد با ابزار رقابت، قانون عرضه¬وتقاضا و سود شخصی به فعالیت‌های خود نظم داده و روابط اقتصادی را تنظیم و کنترل می‌کنند.

اسمیت همچنین به دلیل خلق مفهوم تولید ناخالص داخلی (GDP) و نظریه‌اش در مورد جبران اختلاف دستمزدها شناخته شده است. طبق این نظریه مشاغل خطرناک و یا نامطلوب تمایل به پرداخت دستمزد بالاتری دارند تا بتوانند نیروی کار لازم برای این سمت‌ها را جذب کنند.

تاریخ واقعی تولد آدام اسمیت مشخص نیست بااین‌حال گفته می‌شود که او را در پنج ژوئن سال 1723 غسل‌تعمید دادند. وی متولد کشور اسکاتلند است و از زمان تولد پدرش را از دست داده بود. اسمیت در سال 1751 و در سن 28 سالگی به عنوان استاد منطق در دانشگاه گلاسکو برگزیده شد و در سال بعد به دریافت کرسی فلسفه اخلاق نائل گردید. سخنرانی‌های او موضوعات اخلاقیات، فن بیان و اقتصاد سیاسی یا سیاست و درآمد را در بر می‌گرفت.

اسمیت در سال 1759 نظریه «عقاید اخلاقی» که مجموعه سخنرانی‌های او در گلاسکو بود را منتشر کرد، این نظریه در فرانسه و آلمان هم منتشر شد. در سال 1776 میلادی دوست مشهور او دیوید هیوم فوت کرد. اسمیت کتاب «تحقیقی پیرامون ماهیت و علل ثروت ملل» یا همان «ثروت ملل» را منتشر کرد که در آن به‌طور مشروح به بررسی پیامدهای اقتصاد آزاد یا اقتصاد بازار پرداخته است. این کتاب مفاهیمی را همچون منفعت‌طلبی، تقسیم کار، کارکرد بازارها و کاربردهای بین المللی اقتصاد آزاد، فارغ از دخالت دولت در بر می‌گرفت.

اسمیت همچنین به خاطر نوشتن کتاب «دست نامرئی» مشهور شده است. او در این کتاب نشان می‌دهد که چطور نفع شخصی، استفاده کاراتر از منابع را در یک اقتصاد ملی هدایت می‌کند. آدام اسمیت سرانجام بعد از بیماری در 17 ژوئیه سال 1790 از دنیا رفت. بعد از مرگش معلوم شد که او قسمت هنگفتی از درآمدش را وقف کارهای بی‌شماری کرده بود.

کتاب ثروت ملل

اسمیت مهم‌ترین اثر خود یعنی ثروت ملل را در سال 1776 پس از دوران بازنشستگی و هنگامی‌که از فرانسه به زادگاهش اسکاتلند برگشت، منتشر کرد. کتاب ثروت ملل اسمیت منجر به محبوبیت بسیاری از ایده‌هایی شد که پایه و اساس اقتصاد کلاسیک را تشکیل می‌دهند. نظریات اقتصاددانان دیگر بر اساس کار اسمیت شکل گرفت و منجر به تحکیم مکتب اقتصاد کلاسیک شد، مکتب غالب اقتصادی که از دل رکود بزرگ ساخته شد. عقاید اسمیت در کارهای دیوید ریکاردو و کارل مارکس در قرن نوزدهم و جان مینارد کینز و میلتون فریدمن در قرن بیستم مشهود است.

بحث اسمیت از تقسیم کار در سه فصل ابتدایی کتاب ثروت ملل در تفکر مدیریت نقش بسزایی داشته است. او پیامد تقسیم کار را با تشریح یک کارخانه سوزن سازی نشان می‌دهد. اسمیت سه دلیل را برای افزایش خروجی به خاطر تقسیم کار مطرح می‌کند که عبارت‌اند از: افزایش مهارت کارگر در نتیجه تقسیم کار، صرفه‌جویی در زمانی که عمدتاً به خاطر تغییر از یک مرحله‌به‌مرحله دیگر از بین می‌رفت، افزایش اختراع ابزارآلات و وسایل کار. به‌طورکلی مبانی توسعه خط مونتاژ، اصول اولیه‌ای بودند که آدام اسمیت در کتاب ثروت ملل به آنها پرداخت. ایده‌های او در مورد تقسیم‌کار برای ساده‌سازی کارها و زمان‌سنجی مهم هستند و همچنین به حوزه‌هایی مثل ساده‌سازی تولید، قابل‌تعمیم هستند. تأکید او بر روابط بین تخصص گرایی و تکنولوژی در نظریه‌های سایر اندیشمندان همچون چارلز بابیج (لینک پادکست چارلز بابیج) و دیگر پیشگامان مدیریت نمود پیدا کرده است.