ضریب جینی چیست و چه کاربردی دارد؟

آیا ضریب جینی شاخصی معتبر در اندازه‌گیری سطح نابربرای درآمدی است؟

در این پادکست در مورد این که ضریب جینی چیست، صحبت خواهد شد، قبل از هر چیز توضیحی در مورد تلفظ این کلمه ارائه خواهد شد. این کلمه در انگلیسی به صورت Gini نوشته می‌شود و تلفظ آن جینی است. ضریب جینی یک واحد اندازه‌گیری پراکندگی آماری است که معمولا برای سنجش میزان نابرابری در توزیع درآمد یا ثروت در یک جامعه آماری استفاده می‌شود.
این ضریب با نسبتی تعریف می‌شود که ارزشی بین 0 و 1 دارد، هر چقدر ضریب جینی نزدیک به عدد 0 باشد، برابری بیشتر در توزیع درآمد را نشان می‌دهد و بالعکس هر چقدر ضریب جینی نزدیک به عدد 1 باشد، توزیع نابرابر درآمد را نمایش می‌دهد.

اگر ضریب جینی مساوی با عدد صفر باشد یعنی همه درآمد و ثروت یکسان دارند، این یعنی برابری مطلق و اگر مساوی با عدد یک باشد، یعنی نابرابری مطلق به گونه ای که ثروت تنها در دست یک نفر است و مابقی هیچ درآمدی ندارند، تعریف و معنا می‌شود. برای توضیح ضریب جینی می‌توان از منحنی لورنز استفاده کرد که توزیع درآمد یا ثروت را نشان می‌دهد. این منحنی هر چه به خط 45درجه (برابری کامل) نزدیک باشد، توزیع درآمد عادلانه تر است و بلعکس. همان‌طور که در شکل زیر نشان داده شده حاصل ضریب جینی معادل تقسیم ناحیه الف به کل ناحیه زیر منحنی خط برابری کامل (یعنی ناحیه الف و ناحیه ب) است.
شاخص جینی یا همان ضریب جینی که برای فهم بهتر آن به‌صورت درصد بیان می‌شود، جهت مقایسه توزیع درآمدی در بخش‌های مختلف جامعه و همین‌طور در کشورها بسیار مورداستفاده قرار می‌گیرد.

مهم‌ترین مزیت ضریب جینی همان اندازه‌گیری نابرابری درآمدی بین مردم است که وضعیت زندگی بیشتر مردم را نمایندگی می‌کند؛ اما این شاخص محدودیتی‌هایی نیز دارد. یکی از محدودیت‌های مهم آن به مفهوم درآمد مرتبط است. درآمد را می‌توان در سطوح خانوار متناسب با اندازه آن، در سطوح فردی و با در نظر گرفتن منابع مالی یا فقط درآمد ناشی از کار تعریف کرد. هرکدام از تعاریف، شاخص‌های متفاوتی از درآمد و سطوح مختلف نابرابری را نشان می‌دهد؛ بنابراین اختلاف در مفاهیم می‌تواند منجر به اختلاف در سنجش درآمد، نابرابری و رتبه‌بندی کشورها از بعد ضریب جینی باشد.

یک شاخص جینی مبتنی بر درآمدهای فردی با یک شاخص جینی مبتنی بر درآمدهای خانوار در همان کشور تفاوت دارد؛ بنابراین رتبه‌بندی کشورها بسته به اینکه این شاخص بر اساس درآمد خانوارها یا درآمدهای فردی باشد تغییر می‌کند و باعث می‌شود که در استفاده و تفسیر آن، اشتباهاتی رخ دهد؛ اما با تمامی این تفاسیر ضریب جینی هنوز پس از گذشت بیش از یک قرن از معرفی آن، محبوبیت زیادی در بین سیاستمداران، اقتصاددانان و روشنفکران دارد.