این روز‌ها کسب و کار خانوادگی در توسعه‌ی اقتصادی و اشتغال‌زایی سهم به‌سزایی را در اکثر کشور‌های پیشرفته‌ی جهان دارد. طبق آمار منتشر شده 60 تا 90 درصد شرکت‌های اروپایی و آمریکایی بر پایه‌ی کسب و کار خانوادگی ایجاد شده و این شرکت‌ها بسیار موفق به تجارت مشغول هستند.
آیا کسب و کار خانوادگی همان کسب و کار خانگی است؟
شاید شما هم فکر کنید مفهوم این دو اصطلاح یکی است، اما باید گفت کسب و کار خانگی شغلی است که در فروشگاه، دفتر کار یا کارگاه رسمی ایجاد نشده و در یک محل مسکونی و غیر تجاری شکل گرفته است. برای ادامه دادن به این نوع کسب و کار، دریافت مجوز از سامانه‌ی حمایت از مشاغل خانگی کافی است. این کسب و کار در اصطلاح دارای هویت حقوقی نیست.
در حالی که کسب و کار خانوادگی یکی از بهترین و پایدار‌ترین کسب و کارهای جهان به‌حساب می‌آید و از هویت حقوقی برخوردار است.
کسب و کار خانوادگی یعنی چه؟
کسب و کار خانوادگی شغلی است که توسط افرادی که از یک خانواده هستند یا پیوند قوم و خویشی دارند، پایه‌گذاری می‌شود. کسب و کار خانوادگی به علل زیادی توانایی گسترش دارد و امروزه پایه‌ی بسیاری از شرکت‌های معتبر در جهان پیشرفته بر مبنای کسب و کار خانوادگی قرار دارد.
چرا کسب و کار خانوادگی موفق تر از مشاغل دیگر است؟
آن چه سبب می‌شود یک کسب و کار خانوادگی شکل بگیرد، بسیار متفاوت از کسب و کارهای دیگر است. نکات زیر در شکل‌گیری شغل خانوادگی بسیارحائز اهمیت هستند:
- حس اعتماد بین افراد در کسب و کار خانوادگی بیشتر از سایر مشاغل است.
- افراد بیشتر با هم ملاقات می‌کنند و در دسترس هم هستند.
- انگیزه‌ی آن‌ها برای موفقیت و کسب درآمد بیشتر است.
- آن‌ها سعی می‌کنند عیوب یکدیگر را پوشش دهند.
- روابط بین افراد در کسب و کار خانوادگی، صمیمانه است.
- روابط خویشاوندی تا حد زیادی باعث می‌شود تا انتقاد پذیری افزایش یابد.
- به‌طور کلی با یکدیگر رفاه نسبی بیشتری را تجربه می‌کنند.
- در صورت تداوم رهبریت صحیح و برنامه‌ی منطقی می‌توانند شغل خانوادگی را به نسل‌های بعدی خود هم انتقال دهند.
مزایای کسب و کار خانوادگی
انسان موجودی است که معمولاً برای بهتر شدن زندگی خود تلاش مستمر دارد و برای کسب موفقیت باید تنش‌ها و چالش‌های زیادی را تجربه کند. هر کسب و کاری مزایا و معایبی دارد اما به‌نظر می‌رسد هنگامی که کسب و کار، خانوادگی می‌شود این تنش‌ها به حداقل می‌رسد.
مزایای زیر را می توان برای کسب و کار خانوادگی بر شمرد:
- در این نوع از مشاغل مالک کاملاً مشخص است و اعضای هیئت مدیره همه با هم آشنا هستند. در نتیجه برای رو‌به‌رو شدن با یکدیگر تنش‌های مشاغل دیگر را ندارند.
- در کسب و کار خانوادگی حتماً مدیری با استعداد وجود دارد که همه‌ی افراد تیم به او و برنامه‌ها اعتماد دارند و با صمیمیت به دستورالعمل‌ها عمل می‌کنند.
- افراد با هم هم‌دل هستند، یکدیگر را دوست دارند و با هم تیمی قوی را برای انجام کارها تشکیل می‌دهند.
- از آن جا که رابطه‌ی خویشی دارند با هم راحت‌تر هستند و حتی موقع صرف ناهار یا شام با هم تبادل نظر می‌کنند.
- در سختی‌هایی که برای انجام برنامه‌ها پیش می‌آید، مقاومت بیشتری دارند و با هم‌فکری و کمک هم، سختی‌ها را تحمل می‌کنند.
- از آن جا که منافع همه‌ی آن‌ها مشترک است، در کنترل هزینه‌های کسب و کار، موفق‌تر عمل می‌کنند و سود بیشتری عایدشان می‌شود.
- به‌علت داشتن منافع مشترک، همه‌ی آن‌ها از ریخت و پاش‌های متعدد جلوگیری می‌کنند. با این کار معمولاً صاحبان کسب و کار خانوادگی بدهی کمتری را تجربه می‌کنند و دغدغه‌ی تامین مالی شرکت برای آن‌ها کمتر است.
- در کسب و کار خانوادگی تعداد کارمندان کمتر است و در نتیجه شرکت می‌تواند فعال‌تر و راحت‌تر به اهداف خود برسد.
- در کسب و کار خانوادگی ایده‌های جذاب افراد معمولاً با نظر خوب به مرحله اجرا در می‌آید.
- این شرکت‌ها در زمان کمتری رشد و گسترش می‌یابند. (معمولاً 3 الی 5 سال زمان برای رشد و گسترش آن‌ها لازم است).
معایب کسب و کار خانوادگی
گاهی پاره‌ای از مسائل سبب اختلال در روند پیشرفت کسب و کار می‌شوند و در صورتی‌که مدیر از عهده‌ی حل و فصل آن‌ها بر نیاید چه بسا سبب انحلال شرکت و کسب و کار خانوادگی می‌شود. از جمله‌ی معایب کسب و کار خانوادگی عبارتند از:
- ممکن است در بین اعضای خانواده اختلافاتی به وجود آید و با اوج گرفتن این اختلافات، کسب و کار خانوادگی با خطر انحلال مواجه شود.
- گاهی به‌علت عدم توجه مدیر به بعضی از افراد نسبت به دیگران، اختلافات جدی به میان می‌آید.
- در بعضی مواقع کنار رفتن مدیر سابق و روی کار آمدن مدیر جدید سبب بروز اختلافات در کسب و کار خانوادگی می‌شود.
- یکی از دلایل مهم در انحلال کسب و کار خانوادگی پارتی‌بازی برای بعضی از اعضا است که باعث نارضایتی دیگران می‌شود.
- اگر مدیر به جای تبعیت از قوانین شرکت، احساسی عمل کند نارضایتی به‌وجود می‌آید.
باید ها و نبایدها درکسب و کار خانگی
قبل از شروع به ایجاد کسب و کار خانوادگی، انجام موارد زیر توصیه می‌شود:
باید نبایدهای مدیریت
مدیریت زمان، منابع انسانی و مالی بسیار مهم است. باید برنامه‌ی جامعی جهت مدیریت زمان داشته باشید. سپس منابع مالی و انسانی لازم را تعیین و هزینه‌ها ی لازم برای تاسیس، رشد و گسترش کسب و کار خانوادگی را بر‌آورد کنید.
سپس باید به‌طور شفاف نوع فعالیت کسب و کار خانوادگی را تعیین کنید و طرح جامع و ساختار مناسبی را مطابق با استراتژی کسب و کار خود به‌صورت مکتوب درآورید. از طرفی نباید فراموش کنید که ایجاد نظم و هماهنگی میان اعضای خانواده به‌منظور انجام کارها و وظایف بسیار اهمیت دارد.
در نهایت برنامه‌هایی جهت پیشرفت و هماهنگ شدن کسب و کار خود با تکنولوژی روز و فضای مجازی طراحی کنید. به سلامت محیط و امنیت کار توجه ویژه داشته باشید و برنامه هایی جهت برند شدن کسب و کار خود در آینده‌ی نزدیک داشته باشید.
طرح مکتوب کسب و کار خانگی
طرح مکتوب برای کسب و کار خانوادگی دارای موارد مهمی است. در این طرح نقش هر کارمند باید تعیین شود و حق هر کارمند با توجه به میزان سهام مالکیت یا حقوق و دستمزد او مشخص می‌گردد.
سپس قوانین شروع به کار برای هر فرد از نظر حقوق، درصد مالکیت یا سهام نیز معین شده و قوانین خروج از شرکت برای هر فرد از نظر حقوق یا درصد مالکیت تعیین می‌شود.
در نهایت باید قوانین جانشینی و بازنشستگی هم تعریف گردد و شرایط مدیر و جانشینی مدیر یا شرایط کناره‌گیری مدیر یا بنیانگذار شرکت نیز باید به طور شفاف معین شود.
قوانین اساسی کسب و کار خانوادگی
لازم است که شما اساس‌نامه یا قوانین اساسی را برای کسب و کار خانوادگی خود وضع تا از بروز مشکلات در آینده پیش‌گیری کنید. این قوانین شامل موارد زیر است:
- کار را از زندگی شخصی جدا کنید.
- اگر می‌خواهید جوانان خانواده را برای محیط کارتان آماده کنید، برنامه‌ی آموزش آن‌ها را در محیط دیگری به جز شرکت خود، پی‌گیری کنید.
- حتماً برای مشاوره و تنظیم برنامه‌های منابع انسانی و مالی کسب و کار خانوادگی خود وکیلی مورد اعتماد استخدام کنید.
- افراد خارج از خانواده را برای پیشرفت بیشتر کار، در کسب و کار خانوادگی خود استخدام کنید.
- با همه‌ی افراد یکسان رفتار کنید و اجازه ندهید احساس در تصمیم‌گیری شما موثر باشد.
- با مطالعه و مشورت با افراد آگاه و با تجربه و شفاف‌سازی و مکتوب کردن قوانین برای کارمندان، کارها را حرفه‌ای شروع کنید.
ضمانت کسب و کار خانوادگی
موفقیت کسب و کار خانوادگی به عوامل زیادی بستگی دارد که مهم‌ترین آن ها تضمین آن و برای تضمین بهترین کار بیمه کردن است. پس حضور نماینده‌ی بیمه در کارگاه الزامی است زیرا می‌توانید با مشورت با او، خودتان، کارمندان، محصولات و خدمات‌تان را بیمه کنید.
انواع کسب و کار خانوادگی
کسب و کار خانوادگی معمولا به چند نوع کلی تقسیم می‌شود و هر یک از این انواع دارای زیر مجموعه‌هایی است که در زیر به گروهی از آن‌ها اشاره می‌شود:
کسب و کار مبتنی بر صنایع غذایی
محصولات این نوع کسب و کار معمولاً به دسته‌ی خوراکی‌ها مربوط می‌شود. علاوه بر تهیه‌ی این محصولات خانگی می‌توان فروش اینترنتی آن‌ها را نیز برنامه‌ریزی کرد.
| انواع کسب و کارهای خانوادگی مبتنی بر صنایع غذایی | |
| تهیه‌ی ترشیجات، انواع مربا و لواشک میوه‌های مختلف | تهیه‌ی غذاهای خانگی (انواع خورش و پلو، تهیه‌ی آش، دلمه و کوکو) |
| تهیه‌ی رب گوجه‌فرنگی، رب انار و… | تولید کیک و کلوچه، بیسکویت و شیرینی خانگی |
| تولید غذاهای فست‌فود و فلافل | تهیه‌ی انواع سبزی خشک ، پیاز داغ و سیر داغ |
| شکلات سازی | تهیه‌ی سمنو و مالت در ایام نوروز |
| تهیه‌ی زولبیا، بامیه، شله‌زرد و … در ایام ماه مبارک رمضان | تهیه‌ی شربت‌ها و نوشیدنی‌های خانگی |
| تهیه‌ی سوسیس و کالباس خانگی | تاسیس رستوران‌های محلی با غذا‌ها و شیرینی‌های سنتی |
| تهیه‌ی چیپس خانگی و پفیلا | تهیه‌ی سبزی‌های خرد شده |
| تولید ماست، پنیر و لبنیات خانگی | تولید گلاب و عرقیجات خانگی |
کسب و کار مبتنی بر هنر و صنایع دستی
کسب و کار خانگی این گروه توسط هنرمندان ارائه می‌شود و معمولاً در کشور‌های اروپایی این نوع کسب و کار خانوادگی مورد استقبال فراوانی قرار می‌گیرد. به تعدادی از این نوع کسب و کار در زیر اشاره می‌شود:
| انواع کسب و کارهای خانوادگی مبتنی بر هنر و صنایع دستی | |
| خیاطی (دوخت لباس و ماسک) | بافندگی (بافت کلاه، دست‌کش، لباس، لیف، جوراب و…) |
| بافت تریکو | کارهای نمدی |
| بافتن فرش، گلیم و گبه | ساخت عروسک پارچه‌ای و عروسک‌های محلی |
| گل‌دوزی و جواهر‌دوزی روی لباس | استفاده از بعضی مواد بازیافتی در تولیدات هنری |
| نقاشی روی شیشه و سفال | سفال‌گری |
| چاپ تصویر روی پارچه و روسری | چاپ حرارتی روی لیوان |
| ساخت گل و گل‌آرایی | جواهر‌سازی (طراحی و ساخت جواهرات) |
| انواع کار با چوب و چرم | چهل‌تیکه دوزی |
| شمع سازی | ساخت جعبه‌ی کادویی |
| تعمیر لوستر، آباژور و شمع‌دان | آب‌کاری فلزات |
| کیک پزی و پخش کردن در کافه‌ها | تولید و فروش میوه‌ی خشک |
کسب و کار مبتنی بر فعالیت‌های فرهنگی
یکی از جالب‌ترین انواع کسب و کار خانوادگی کاری است که بر پایه‌ی تولید محصولات فرهنگی باشد مانند:
| انواع کسب و کار خانوادگی مبتنی بر فعالیت‌های فرهنگی | |
| کارهای کامپیوتری مانند طراحی پوستر | انجام سفارش تابلو نقاشی و آموزش طراحی و نقاشی |
| آموزش گل‌دوزی | تولید و فروش محصولات هنری |
| آموزش کارهای هنری | تهیه و فروش وسایل هفت‌سین |
| آموزش صنایع دستی | آموزش خیاطی |
| آموزش بافندگی | آرایشگری و آموزش آن |
| ایجاد اقامت‌گاه بوم‌گردی | تبلیغ و ساخت آگه های تبلیغاتی |
| آموزش چاپ حرارتی روی لیوان | راه‌اندازی کتاب‌خانه‌های اینترنتی |
| ساخت انیمیشن | تهیه‌ی پادکست‌های فرهنگی |
| برگزاری کلاس‌های آنلاین ورزشی | برگزاری کلاس‌های آنلاین درسی |
کسب و کار مبتنی بر فعالیت‌های کشاورزی و دامپروری
یکی از انواع کسب و کار خانوادگی مفید مبتنی بر فعالیت‌های کشاورزی و دامپروری است. برخی از مشاغل این نوع از کسب و کار را می‌توانید در جدول زیر مشاهده کنید:
| انواع کسب و کار خانوادگی مبتنی بر فعالیت‌های کشاورزی و دامپروری | |
| پرورش گیاهان آپارتمانی | باغداری و فروش میوه |
| پرورش بلدرچین | پرورش قارچ |
| پرورش گل‌های زینتی | پرورش ماهیان زینتی |
| پرورش پرنده‌های زینتی | پرورش زنبور عسل |
| پرورش کاکتوس و ساکیولنت‌ها | فروش محصولات ارگانیک |
| پرورش مرغ | پرورش بوقلمون |
| پرورش شترمرغ | فروش اینترنتی گل و گیاه زینتی |
| پرورش آبزیان | پرورش زالو |
| پرورش کرم، تهیه‌ی کود و کمپوست | پرورش کرم ابریشم |
کلام آخر:
شاید به‌نظر برسد که کسب و کار خانوادگی می‌تواند بسیار آسان باشد اما اگر بخواهیم منطقی به این نوع از کسب و کار بنگریم، چالش‌هایی در مسیر آن وجود دارد. اما این چالش‌ها به‌گونه‌ای نیست که نتوان آن‌ها را پیش‌بینی و مدیریت کرد.
در واقع کسب و کاری که در خانواده پایه‌گذاری می‌شود می‌تواند با سرعت بیشتری به رشد برسد. اگر در این نوع از کسب و کار، مدیر بر اساس شایستگی انتخاب شود، می‌تواند تمامی تهدیدهای مسیر را به فرصت تبدیل کند.
اگرچه مزایای این نوع از کسب و کار بیشتر از معایب آن است اما هنوز بر این باور هستیم که همه‌ی خانواده‌ها نمی‌توانند کسب و کار راه بیاندازند و در آن موفق شوند. اگر قصد پایه‌گذاری یک شغل خانوادگی را دارید باید در انتخاب افراد بسیار حساس باشید و صرفاً بر پایه‌ی احساسات افراد خانواده را در کسب و کار دخیل نکنید.
یکی از موارد دیگر لزوم آموزش پایدار است. جهان امروزی هر روز نسبت به روز پیش پیشرفته‌تر می‌شود و برای ماندن در صحنه و رقابت با هم‌صنفان، پیشرفت در حوزه‌ی کاری یک ضرورت است. پس آموزش پایدار برای همه‌ی افراد گروه باید در نظر گرفته شود.
