آیا نتایج اثر هاثورن همچنان معتبر است؟
اثر هاثورن (Hawthorne Effect) اصطلاحی است که به گرایش برخی از افراد برای سخت کار کردن و نشان دادن عملکرد بهتری از خودشان -هنگامی‌که در یک آزمایش شرکت کرده‌اند- اشاره دارد. اثر هاثورن اغلب برای نشان دادن این موضوع به کار می‌رود که افراد به خاطر توجهی که از محققان دریافت می‌کنند و نه تغییر در سایر متغیرهای مستقل، رفتار و عملکرد خود را تغییر می‌دهند.
اثر هاثورن به‌طور گسترده در کتاب‌های درسی روانشناسی، مخصوصاً حوزه روانشناسی صنعتی و سازمانی موردبحث قرار می‌گیرد. با این حال برخی از یافته‌های اخیر محققان نشان می‌دهد که بسیاری از ادعاهای اصلی مطرح‌شده در اثر هاثورن ممکن است اغراق‌آمیز باشد اما همچنان این اصطلاح در علم روانشناسی، اقتصاد و سایر علوم بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تاریخچه مختصری از اثر هاثورن
اثر هاثورن برای اولین بار در دهه 1950 توسط هنری ای لندزبرگر (Henry A. Landsberger) هنگام تجزیه‌وتحلیل آزمایش‌هایی که در دهه 1920 و 1930 صورت گرفته بود، معرفی شد. اسم این اثر از مکانی گرفته شده که آزمایش‌ها در آن انجام شده بود؛ کارخانه وسترن الکتریک واقع در شهر هاثورن ایلینویز آمریکا.
در کارخانه وسترن الکتریک مطالعات نور صورت گرفته بود، محققان یک‌بار نور محیط کاری کارخانه را افزایش دادند. با افزایش نور متوجه شدند که بازده کارکنان و کارگران افزایش پیدا کرده، اما پس از مدتی بازده ثابت شد و سپس کاهش پیدا کرد. برای بررسی‌های بیشتر این بار در کارخانه هاثورن نور را کاهش دادند. باز هم کارایی کارکنان افزایش پیدا کرد و پس از مدتی ثابت شد و بازهم رو به کاهش گذاشت. برای بررسی این موضوع محققان با یک‌به‌یک کارگران به گفتگو پرداختند. نتایج بررسی نشان داد که کارگران زمانی که احساس می‌کردند موردتوجه قرار می‌گیرند، بازده خودشان را افزایش می‌دادند و بعد که می‌دیدند دیگر موردتوجه نیستند، بازده ثابت شده و کم کم رو به کاهش می‌گذاشته است.
مطالعات هاثورن نشان می‌دهد که آثار انگیزشی بسیار حائز اهمیت هستند. عوامل شخصی و اجتماعی به غیر از پول هم بر رفتار انسان‌ها تأثیر دارد. اثر غیر قابل انکار نگرش‌های فردی و رفتار کارکنان را بایستی درک کنیم. اهمیت بالای سرپرستی اثربخش بر حفظ روحیه کارکنان و بهره‌وری آنها از دیگر نکات مطالعات هاثورن بوده است. دانش ناکافی درباره شخصیت گروه‌های غیررسمی و تأثیر آنها بر عملکرد کارکنان می‌تواند چشمگیر باشد.
