تصور کنید یک استارتاپ موفق در حوزه فینتک در تهران راهاندازی کردهاید. همه چیز عالی پیش میرود، رشد سریع و مشتریان راضی. ناگهان، یک تغییر غیرمنتظره در قوانین رگولاتوری بانکی، کل مدل کسبوکار شما را زیر سوال میبرد. تیم شما دچار سردرگمی میشود و سرمایهگذاران نگران میشوند. این یک سناریوی کابوسوار است، اما برای بسیاری از کارآفرینان ایرانی یک واقعیت تلخ است. حالا تصور کنید ماهها قبل، شما و تیمتان این “ریسک” را شناسایی کرده بودید و یک برنامه جایگزین آماده داشتید. تفاوت بین این دو سناریو، مدیریت ریسک است.
. اما خبر خوب این است که مدیریت ریسک یک مهارت جادویی نیست؛ بلکه یک فرآیند سیستماتیک و قابل یادگیری است.
هدف این مقاله این است که به شما، مدیر یا کارآفرین ایرانی، یک نقشه راه عملی و جامع برای مدیریت ریسک ارائه دهد. تا پایان این مطلب، شما به درک عمیقی از چیستی مدیریت ریسک، فرآیند اجرای آن، و ابزارهای کلیدی برای محافظت از کسبوکارتان در برابر عدم قطعیتهای بازار امروز خواهید رسید.
مدیریت ریسک چیست؟
مدیریت ریسک فرایندی سیستماتیک است که به شناسایی، ارزیابی و کاهش تهدیدها یا عدم قطعیتهایی میپردازد که میتوانند بر عملکرد و اهداف سازمان اثر مثبت بگذارند. در واقع، مدیریت ریسک در سازمان ابزاری کلیدی برای افزایش تابآوری و پایداری کسبوکار محسوب میشود. این فرایند شامل تحلیل احتمال وقوع ریسکها، سنجش میزان تأثیر آنها، طراحی استراتژیهای پیشگیرانه و همچنین پایش مداوم اثربخشی اقدامات انجامشده است. فرآیند مدیریت ریسک شامل 5 مرحله اصلی میشود که در ادامه بصورت مفصل به بررسی آن میپردازیم.
فرآیند ۵ مرحلهای چرخه مدیریت ریسک: نقشه راه شما
مدیریت ریسک یک فعالیت یکباره نیست، بلکه یک چرخه مستمر است. این فرآیند پنج مرحلهای، که توسط استانداردهای بینالمللی تایید شده، به شما کمک میکند تا به شکلی ساختاریافته با ریسکها برخورد کنید.
مرحله ۱: شناسایی ریسک (Risk Identification)
اولین قدم این است که بدانید چه خطراتی ممکن است شما را تهدید کند. یک جلسه طوفان فکری با تیم خود برگزار کنید. از خودتان بپرسید: “چه اتفاقاتی میتواند مانع رسیدن ما به اهدافمان شود؟”
- ریسکهای داخلی: خطاهای انسانی، خرابی تجهیزات، مشکلات فرهنگی در سازمان.
- ریسکهای خارجی: تغییرات قوانین، نوسانات نرخ ارز، ورود رقبای جدید، بلایای طبیعی.
نکته عملی: یک “دفتر ثبت ریسک” (Risk Register) ایجاد کنید. این یک فایل اکسل ساده است که در آن تمام ریسکهای شناساییشده، منبع آنها و تاریخ شناسایی را یادداشت میکنید. این سند زنده، مهمترین ابزار شما خواهد بود.
مرحله ۲: ارزیابی ریسک (Risk Analysis & Assessment)
بعد از شناسایی، باید هر ریسک را ارزیابی کنید. این کار با دو معیار اصلی انجام میشود:
- احتمال وقوع (Likelihood): چقدر محتمل است که این اتفاق بیفتد؟ (مثلاً: خیلی کم، کم، متوسط، زیاد، خیلی زیاد)
- شدت تأثیر (Impact): اگر این اتفاق بیفتد، تأثیر آن بر کسبوکار ما چقدر خواهد بود؟ (مثلاً: ناچیز، جزئی، متوسط، شدید، فاجعهبار)
با ترکیب این دو معیار، میتوانید از یک ماتریس ریسک استفاده کنید تا درک بهتری از هر ریسک به دست آورید.
مرحله ۳: اولویتبندی ریسک (Risk Prioritization)
شما نمیتوانید همه ریسکها را همزمان مدیریت کنید. با استفاده از ماتریس ریسک، ریسکها را اولویتبندی کنید.
- ریسکهای با احتمال بالا و تأثیر شدید (منطقه قرمز): اینها اولویت اصلی شما هستند و نیاز به اقدام فوری دارند.
- ریسکهای با احتمال کم و تأثیر کم (منطقه سبز): اینها را میتوانید بپذیرید یا در سطح پایینتری نظارت کنید.
<!– درج تصویری از یک ماتریس ریسک ساده 5×5 –>
مرحله ۴: پاسخ به ریسک (Risk Response)
حالا وقت اقدام است. برای هر ریسک اولویتدار، باید یک استراتژی پاسخ انتخاب کنید. چهار استراتژی اصلی وجود دارد:
- اجتناب (Avoidance): فعالیت پرریسک را به طور کامل متوقف کنید. (مثال: عدم ورود به یک بازار جدید و بیثبات)
- کاهش (Mitigation): اقداماتی برای کاهش احتمال یا تأثیر ریسک انجام دهید. (مثال: نصب سیستمهای امنیتی برای کاهش ریسک سرقت)
- انتقال (Transfer): مسئولیت مالی ریسک را به شخص ثالثی منتقل کنید. (مثال: خرید بیمه آتشسوزی)
- پذیرش (Acceptance): ریسک را بپذیرید و برای آن آماده باشید. (مثال: کنار گذاشتن بودجه برای تعمیرات جزئی و غیرمنتظره تجهیزات)
مرحله ۵: پایش و بازنگری (Risk Monitoring & Review)
بازار و کسبوکار شما دائماً در حال تغییر هستند، پس ریسکها هم تغییر میکنند. باید به طور منظم (مثلاً هر سه ماه یکبار) دفتر ثبت ریسک خود را بازنگری کنید، اثربخشی استراتژیهای خود را بسنجید و ریسکهای جدید را شناسایی کنید.
هدف از این مرحله، بهبود مستمر فرآیند مدیریت بر ریسک و اطمینان از اینکه سازمان در برابر ریسکها مقاومت کافی دارد، است. با اجرای موثر فرآیند این مدیریت، سازمانها قادر خواهند بود بهبود پذیری و انعطافپذیری خود را در مواجهه با ریسکهای محتمل افزایش دهند، از آسیبها و خسارات جلوگیری کنند و بهبود عملکرد خود را تضمین کنند.
جعبه ابزار مدیر ریسک: استراتژیها و ابزارهای کلیدی
برای پیادهسازی موفق این فرآیند، به ابزارهای مناسب نیاز دارید. خوشبختانه، بسیاری از این ابزارها ساده و قابل دسترس هستند.
نرمافزارهای مدیریت ریسک
برای سازمانهای بزرگتر، استفاده از نرمافزارهای تخصصی مدیریت ریسک (ERM Software) میتواند فرآیند را خودکار و یکپارچه کند. ابزارهایی مانند MetricStream یا IBM OpenPages قابلیتهای پیشرفتهای برای تحلیل و گزارشدهی ارائه میدهند. اما برای شروع، همان دفتر ثبت ریسک در اکسل کافی است.
تحلیل SWOT مرتبط با ریسک
تحلیل SWOT (نقاط قوت، ضعف، فرصتها، تهدیدها) فقط یک ابزار برنامهریزی استراتژیک نیست، بلکه یک ابزار عالی برای شناسایی ریسک است.
- ضعفها (Weaknesses): چه ریسکهایی از نقاط ضعف داخلی ما ناشی میشوند؟ (مثلاً کمبود نیروی متخصص)
- تهدیدها (Threats): چه ریسکهای خارجی میتوانند به ما آسیب بزنند؟ (مثلاً تحریمهای جدید)
اهمیت مدیریت ریسک در سازمان
سازمانها در دنیای پر از عدم قطعیت امروز، بدون یک سیستم مدیریت ریسک کارآمد، بهشدت آسیبپذیر خواهند بود. مدیریت ریسک به مدیران کمک میکند تا:
- فرصتها را در کنار تهدیدها شناسایی کرده و از آنها بهرهبرداری کنند.
- از بروز بحرانهای مالی و عملیاتی جلوگیری کنند،
- توان تصمیمگیری استراتژیک را افزایش دهند،
- اعتماد ذینفعان (سرمایهگذاران، مشتریان و کارکنان) را جلب نمایند،
پروفسور رابرت سیمونز (Robert Simons)، استاد Harvard Business School، که دوره آنلاین اجرای استراتژی را تدریس میکند، میگوید:
«رقابت موفقیت آمیز در هر صنعتی مستلزم سطحی از ریسک است؛ اما کسبوکارهای دارای عملکرد با فرهنگهای قوی، سطح آسیبپذیری بیشتری دارند. به عنوان یک مدیر، باید بدانید که چگونه و چرا این خطرات به وجود میآیند و چگونه از آنها اجتناب کنید.»
با توجه به اجرای استراتژی، ریسک استراتژیک دارای سه علت اصلی است:
- فشارهای ناشی از رشد: این ریسک اغلب به دلیل سرعت رشد سریع رخ میدهد که باعث میشود شکاف دانش کارکنان یا صنعت برای کسبوکار شما مضر باشد.
- فشارهای ناشی از فرهنگ: با اینکه که ریسکپذیری کارآفرینانه میتواند خوب باشد، مقاومت اجرایی و رقابت داخلی میتواند مشکلاتی به وجود آورد.
- فشارهای ناشی از مدیریت اطلاعات: از آنجایی که اطلاعات کلید رهبری موثر است؛ شکاف در معیارهای عملکرد میتواند منجر به تصمیمگیری نامناسب شود.
در مدرسه عالی کسب و کار ماهان انواع دورههای مدیریتی نظیر دوره جامع mba دوره DBA، مدیرعامل حرفهای و غیره آموزش داده میشود تا بتوانید بهترین انتخاب و راهکار را برای سازمان خود داشته باشید.
انواع مدیریت ریسک در سازمان
مدیریت ریسک در کسبوکار: تمرکز بر تهدیدهای بازار، تغییرات اقتصادی و رقابتی.
مدیریت ریسک پروژه: تمرکز بر ریسکهای مرتبط با پروژههای جاری سازمان.
مدیریت ریسک در پروژههای عمرانی: کنترل عدم قطعیتهای مالی، ایمنی و فنی.
مدیریت ریسک عملیاتی: کاهش خطاها، وقفهها و آسیبهای ناشی از عملیات روزانه.
سطح تابآوری در مدیریت ریسک
یکی از اهداف اصلی مدیریت ریسک تنها کاهش تهدیدها نیست، بلکه ایجاد سازمانی است که بتواند در برابر بحرانها، تغییرات محیطی و عدم قطعیتها تابآور باشد.
تابآوری سازمانی (Organizational Resilience) به معنای توانایی یک سازمان برای پیشبینی، واکنش، سازگاری و بازیابی از شرایط بحرانی است. در مدیریت ریسک، سطح تابآوری نشان میدهد که سازمان تا چه اندازه قادر است در برابر ریسکها مقاومت کرده و حتی از آنها به عنوان فرصت استفاده کند.
سطوح تابآوری در مدیریت ریسک
- سطح پایین تابآوری
- سازمان بیشتر واکنشی عمل میکند.
- ریسکها پس از وقوع شناسایی میشوند.
- پیامدها معمولاً شدیدتر و پرهزینهتر هستند.
- سطح متوسط تابآوری
- ریسکها بهطور فعال شناسایی و ارزیابی میشوند.
- برنامههای جایگزین برای برخی از تهدیدها طراحی شدهاند.
- سازمان میتواند بخشی از خسارتها را کنترل یا جبران کند.
- سطح بالا یا پیشرفته تابآوری
- سازمان علاوه بر شناسایی و مدیریت ریسک، توانایی پیشبینی تغییرات محیطی را دارد.
- سیستمهای هشدار سریع و تحلیل داده بهکار گرفته میشوند.
- ریسکها نهتنها تهدید، بلکه فرصتی برای نوآوری و رشد تلقی میشوند.
ارزیابی ریسک یا مدیریت ریسک؟ کدام مهمتر است؟
در نگاه اول شاید به نظر برسد که ارزیابی ریسک و مدیریت ریسک دو مفهوم مشابه هستند، اما در واقع آنها دو مرحله متمایز و در عین حال مکمل در چرخه ریسک محسوب میشوند.
- ارزیابی ریسک (Risk Assessment) به معنای شناسایی ریسکها، تحلیل احتمال وقوع آنها و سنجش میزان اثرگذاریشان بر اهداف سازمان است. در این مرحله سازمان صرفاً تصویر روشنی از تهدیدها و فرصتهای پیشرو به دست میآورد.
- مدیریت ریسک (Risk Management) یک گام فراتر میرود و شامل طراحی استراتژیها، اجرای اقدامات کنترلی و نظارت مداوم بر اثربخشی آنهاست. به عبارت دیگر، مدیریت ریسک مرحله عملیاتی و تصمیمگیرنده پس از ارزیابی است.
بنابراین، پاسخ به این پرسش که «کدام مهمتر است؟» این است که هیچکدام به تنهایی کافی نیستند. ارزیابی ریسک بدون مدیریت، صرفاً شناسایی تهدیدهاست بدون اقدام. و مدیریت ریسک بدون ارزیابی، شبیه تصمیمگیری بر پایه حدس و گمان خواهد بود.
یک سازمان موفق باید این دو را در کنار هم و بهعنوان بخشهای جداییناپذیر چرخه مدیریت ریسک ببیند تا هم دیدگاه دقیقتری از تهدیدها داشته باشد و هم توانایی واکنش مؤثر در برابر آنها.
چرا مدیریت ریسک فقط برای شرکتهای بزرگ نیست؟
بسیاری فکر میکنند مدیریت ریسک یک مفهوم پیچیده و پرهزینه است که فقط به درد سازمانهای غولپیکر میخورد. این یکی از بزرگترین و خطرناکترین باورهای غلط در دنیای کسبوکار است. حقیقت این است که کسبوکارهای کوچک و متوسط حتی بیشتر به مدیریت ریسک نیاز دارند، چون یک ضربه غیرمنتظره میتواند به راحتی آنها را از پا درآورد.
مدیریت ریسک در سادهترین تعریف، فرآیندی برای شناسایی، ارزیابی و کنترل تهدیدها و فرصتهایی است که میتوانند بر اهداف سازمان شما تأثیر بگذارند. استاندارد جهانی ISO 31000، آن را “کاربرد سیستماتیک سیاستها، رویهها و فرآیندها برای فعالیتهای تحلیل، ارزیابی و کنترل ریسک” تعریف میکند.
فکر کنید در حال رانندگی در یک جاده مهآلود هستید. مدیریت ریسک مانند داشتن چراغهای مهشکن، GPS و ترمزهای سالم است. شما نمیتوانید مه را از بین ببرید (عدم قطعیت بازار)، اما میتوانید با ابزارهای مناسب، با اطمینان و آمادگی بیشتری به مسیرتان ادامه دهید.
مزایای ملموس مدیریت ریسک:
- کاهش هزینههای غیرمنتظره: با پیشبینی مشکلات احتمالی، از هزینههای سنگین غافلگیری جلوگیری میکنید. تحقیقات نشان میدهد سازمانهایی با مدیریت ریسک قوی، هزینههای عملیاتی پایینتری دارند.
- افزایش بهرهوری: وقتی فرآیندهای شما برای مقابله با اختلالات آماده باشند، توقفهای کاری به حداقل میرسد.
- تصمیمگیری بهتر: با درک کامل ریسکها و فرصتها، میتوانید تصمیمات استراتژیک هوشمندانهتری بگیرید.
تجزیه و تحلیل ریسک
تجزیه و تحلیل ریسک مرحلهای است که پس از شناسایی ریسکها انجام میشود و هدف آن بررسی دقیقتر احتمال وقوع هر ریسک و میزان اثرگذاری آن بر سازمان یا پروژه است. در این فرآیند، ریسکها بهصورت کمی یا کیفی تحلیل میشوند تا مدیران بتوانند بر اساس دادههای واقعی و منطقی، اولویتبندی کنند.
روشهای تجزیه و تحلیل ریسک
- تحلیل کیفی ریسک (Qualitative Risk Analysis):
در این روش، ریسکها بر اساس تجربه، نظر خبرگان یا استفاده از ابزارهای مقیاسبندی (مانند ماتریس احتمال/تأثیر) ارزیابی میشوند. این روش سریع و مناسب برای تصمیمگیریهای اولیه است. - تحلیل کمی ریسک (Quantitative Risk Analysis):
این روش با استفاده از دادهها، مدلهای آماری و تکنیکهایی مانند شبیهسازی مونتکارلو، مقدار واقعی احتمال و پیامد ریسکها را محاسبه میکند. معمولاً در پروژههای بزرگ یا سرمایهگذاریهای کلان استفاده میشود.
اهمیت تجزیه و تحلیل ریسک در سازمان
- کمک به اولویتبندی ریسکها برای تمرکز بر مهمترین تهدیدها،
- فراهمکردن مبنایی برای تصمیمگیری آگاهانه مدیریتی،
- کاهش عدم قطعیت در مدیریت پروژه و استراتژی کسبوکار،
- افزایش آمادگی سازمان برای مواجهه با سناریوهای مختلف.
چگونه ریسک را تجزیه و تحلیل کنیم؟
برای اینکه بتوانید ریسکها را بهدرستی در سازمان یا پروژه مدیریت کنید، لازم است قبل از هر چیز آنها را تجزیه و تحلیل نمایید. این کار معمولاً در چند مرحله اصلی انجام میشود:
1. شناسایی ریسکها
ابتدا تمام ریسکهای احتمالی که میتوانند بر اهداف سازمان یا پروژه تأثیر بگذارند را فهرست کنید.
مثال: در یک پروژه عمرانی، ریسکهایی مثل افزایش قیمت مصالح، تأخیر تأمینکنندگان یا مشکلات ایمنی کارگاه.
2. تعیین احتمال وقوع ریسک
برای هر ریسک مشخص کنید که احتمال وقوع آن کم، متوسط یا زیاد است. در روشهای کمی میتوان این احتمال را به درصد یا اعداد بین 0 تا 1 بیان کرد.
مثال: احتمال تأخیر در تأمین مصالح = 70٪
3. اندازهگیری شدت یا اثر ریسک
مشخص کنید که اگر ریسک رخ دهد، چه میزان بر هزینه، زمان یا کیفیت پروژه اثر میگذارد. این شدت هم میتواند کیفی (کم، متوسط، زیاد) یا کمی (بر اساس هزینه و زمان) باشد.
مثال: تأخیر در مصالح میتواند پروژه را 20 روز عقب بیندازد.
4. اولویتبندی ریسکها
با ترکیب احتمال و شدت اثر، ریسکها را در یک ماتریس احتمال/تأثیر (Risk Matrix) قرار دهید. ریسکهایی که هم احتمال بالایی دارند و هم اثر شدیدی، باید در اولویت مدیریت قرار گیرند.
5. تحلیل سناریوها و پاسخها
برای ریسکهای مهم، سناریوهای مختلف طراحی کنید:
- اگر ریسک اتفاق افتاد، چه کار میکنیم؟
- چه اقدام پیشگیرانهای میتوان انجام داد؟
- چه برنامه جایگزینی باید آماده شود؟
6. مرور و بهروزرسانی مداوم
تجزیه و تحلیل ریسک یک بار برای همیشه نیست؛ باید بهطور دورهای بازبینی شود، زیرا شرایط پروژه یا محیط کسبوکار دائماً در حال تغییر است.
۱۰ نوع استراتژی در مدیریت ریسک
مدیریت ریسک استراتژیهای متعددی دارد، هر کدام فواید و کاربردهای خود را دارند که به تناسب موقعیت از آنها استفاده میشود. در ادامه 10 نوع از این استراتژیها آمده اند:
نوع ۱: آزمایشهای کسب و کار
آزمایشهای کسب و کاری به عنوان یک مدیریت استراتژی مفید ریسک برای اجرای سناریوهای «چه میشود اگر…؟» به منظور ارزیابی نتایج مختلف تهدیدها یا فرصتهای بالقوه استفاده میشود. از تیمهای فناوری اطلاعات تا تیمهای بازاریابی، گروههای کاری متعددی در انجام آزمایشهای کسب و کار ماهر هستند. تیمهای مالی همچنین آزمایشها را برای ارزیابی بازگشت سرمایه یا سنجههای مالی دیگر انجام میدهند.
نوع ۲: تأیید تئوری
استراتژیهای تأیید تئوری با استفاده از پرسشنامهها و نظرسنجیهای گروهها برای بهدست آوردن بازخورد بر اساس تجربه انجام میشود. اگر محصول یا خدمات جدیدی توسعه داده شده یا بهبودهایی انجام شده باشد، منطقی است که بازخورد مستقیم، به موقع و مرتبط از کاربران نهایی را برای کمک به مدیریت چالشها و نقاط ضعف طراحی و بهطور نتیجه مدیریت بهتر ریسکها به دست آورید.
نوع ۳: حداقل توسعه محصول قابل دوام
توسعه سیستمهای پیچیده با ویژگیهای مورد نیاز همیشه بهترین مسیر نیست. یک استراتژی مدیریت ریسک خوب ساخت محصولات با استفاده از ویژگیهای اصلی که برای اکثر مشتریان مناسب و مفید خواهد بود، را در نظر میگیرد (MVP). این به کنترل پروژهها کمک میکند، بار مالی را کمینه میکند و به شرکتها کمک میکند تا سریعتر به بازار برسند.
نوع ۴: جداسازی و ایزوله کردن ریسکهای شناساییشده
تیمهای مدیریت فناوری اطلاعات به تعاملات داخلی و خارجی برای جداسازی شکافهای امنیتی یا فرآیندهای نادرست که باعث ایجاد آسیبپذیری میشوند، عادت دارند. با انجام این کار، آنها ریسکهای امنیتی را به صورت پیشگامانه و پیش از وقوع یک حادثه مخرب و هزینهبر، شناسایی میکنند.
نوع ۵: ایجاد بخشبندی در پروژه
چه پروژه فناوری یا حسابرسی باشد، مدیران پروژه نیاز به ایجاد یک پنجره ایمنی یا بخشبندی کردن پروژه در فرآیند مدیریت ریسک دارند. پنجرههای ایمنی با اطمینان از اینکه فعالیتها در دامنه موردنظر باقی میمانند، ریسکها را کاهش میدهند. بسته به پروژه، پنجرهها یا بخشها میتوانند مالی، مختص منابع یا زمانی باشند. هدف از این کار اطمینان حاصل کردن از عدم وجود مشکلات غیرمنتظره است که میتواند منجر به ریسکهای پیشبینینشده شود.
نوع ۶: تجزیه و تحلیل داده
جمعآوری و تجزیه و تحلیل دادهها عناصر کلیدی در ارزیابی و مدیریت انواع گوناگون ریسکها است. به عنوان مثال، تجزیه و تحلیل کیفی ریسک میتواند به شناسایی ریسکهای پروژه پتانسیلی کمک کند. انجام تجزیه و تحلیل کیفی دقیق کمک میکند تا ریسکها شناسایی و اولویتبندی شوند، و استراتژیهایی برای مدیریت، پایش و بازنگری آنها تعیین و توسعه داده شود.
نوع ۷: تجزیه و تحلیل ریسک و پاداش
انجام تجزیه و تحلیل ریسک در مقابل پاداش یک استراتژی مدیریت ریسک است که به شرکتها و تیمهای پروژه کمک میکند تا فواید و معایب یک اقدام را قبل از سرمایهگذاری منابع، زمان یا پول کشف کنند. این مسئله نه تنها در مورد ریسکها و پاداشهای سرمایهگذاری در فرصتها است، بلکه درباره ارائه نگاهی به هزینه فرصتهای از دست رفته نیز است.
نوع ۸: یادگیری از تجربیات
با هر فعالیت یا پروژهای که شرکت شما انجام میدهد یا رها میکند، حتماً درسهایی برای یادگیری وجود خواهد داشت. این درسها ابزاری ارزشمند هستند که میتوانند ریسکها را در پروژهها یا کارهای آینده به شدت کاهش دهند. اما درسها تنها در صورتی مفید هستند که تیمها وقت کافی را برای ثبت آنها، بحث کردن درباره آنها و توسعه برنامه اقدامات برای بهبود بر اساس آنچه یادگرفته شده است، بگذارند.
نوع ۹: برنامهریزی برای شرایط ضروری
اگرچه داشتن یک برنامه عالی است، اما اغلب کافی نیست زیرا همه چیز همیشه به طور دقیق طبق برنامه پیش نمیرود. شرکتها باید آماده باشند که برنامههای چندگانه یا گزینههایی بر اساس سناریوهای مختلف در استراتژی مدیریت ریسک خود داشته باشند.
برنامهریزی برای شرایط ضروری به معنای پیشبینی اشکالاتی است که به طور ناگهانی رخ خواهند داد و برنامههای جایگزینی را برای شرایط غیرمنتظره که ممکن است به وجود آید، برنامهریزی کنید تا پاسخ و بازیابی موفق را ممکن سازید.
نوع ۱۰: استفاده از «بهترین روشها» (Best Practices)
دلیلی وجود دارد که «بهترین روشها» ذیل استراتژیهای مدیریت کردن ریسک ذکر شدهاند. اینها راههای امتحانشده و تست شدهای برای انجام کارها هستند. بهترین روشها و موارد بررسی شده، ممکن است از صنعت به صنعت و از پروژه به پروژه متفاوت باشند، اما همیشه تضمین میکنند که شرکتها نیازی به ایجاد دوباره چرخ ندارند و در نهایت ریسکها را کاهش میدهند.
مدیریت موثر ریسک همیشه برای موفقیت در هر شرکت و صنعت بسیار حیاتی بوده است. توانایی شناسایی و ارزیابی صحیح ریسکها، اشتباهات را کاهش میدهد و پول، زمان و منابع ارزشمند را صرفهجویی میکند. همچنین تصمیمگیران و تیمهای آنها را روشنتر میکند و به رهبران کمک میکند تا فرصتها و اقدامات موردنیاز خود را تشخیص دهند.
مهارتهای مورد نیاز برای مدیریت ریسک
برای مدیریت کردن ریسک به مجموعهای از مهارتها نیاز است که تقویت و پرورش هرچه بیشتر آنها، مدیران را برای ریسک متخصصتر و آمادهتر میکند. از اساسیترین و مهمترین این مهارتها به این موارد اشاره میکنیم:
تفکر استراتژیک
مدیران در مدیریت ریسک علاوه بر شناسایی ریسکها و پتانسیلهای آنها، باید با تیم مدیریتی همکاری کرده و استراتژیهایی برای کاهش خطرات ارائه دهند. این استراتژیها معمولاً اقداماتی را شامل میشوند که تأثیرات بلندمدتی بر سازمان دارند. در واقع، مدیران ریسک باید راهکارهایی ارائه دهند که به نحو مناسبی در طراحی آینده شرکت در نظر گرفته شده باشند. همچنین، آنها باید فرصتهایی که با ریسکها مرتبط هستند را هم تشخیص داده و بهرهبرداری از آنها را ممکن سازند.
مهارتهای تحلیلی
برای پیشبینی و ارزیابی ریسکها، نیازمند مهارت در تجزیه و تحلیل دادهها هستیم. با استفاده از این مهارت، مدیران ریسک، قادر به انجام تصمیمگیریهای استراتژیک و موفق در مورد آینده خواهند بود. همچنین، این مهارت به آنها کمک میکند تا نقاط ضعف و نیازمندیهای تحقیقاتی را در دادهها شناسایی کرده و بهبود بخشهای مختلف را مدیریت کنند. تجزیه و تحلیل دقیق دادهها به طور معمول منجر به تصمیمگیری بهتر و موفقتر درباره ریسکها خواهد شد.
مهارتهای ارتباطی
مدیران ریسک مسئولیت انتقال اطلاعات مربوط به ریسکها و استراتژیهای کاهش آنها به افراد دیگر در سازمان را دارند. آنها باید توانایی ارتباط موثر با افراد مختلف از جمله مدیران ارشد و کارمندان سطح پایین را داشته باشند. برای این منظور، مهارتهای خوبی در ارتباطات نوشتاری و شفاهی به ضرورت دارد تا بتوانند از ابزارهای مختلف برای ارتباط با تیم مدیریت ریسک و بخشهای دیگر استفاده کنند.
مهارت حل مسئله
وقتی یک مدیر ریسک با یک خطر مواجه میشود، باید راهحلهای مختلفی را برای مدیریت آن در نظر بگیرد. این شامل تجزیه و تحلیل دقیق ماهیت و علت خطر، طراحی استراتژیهای کاهش یا از بین بردن آن و اجرای این استراتژیها میشود. مهارتهای حل مسئله به تفکر انتقادی، تمرکز و توانایی در حل مشکلات نیاز دارد.
دانش مالی
ریسکهای مالی در همه انواع کسب و کار وجود دارند، از این رو مدیران ریسک باید دانش کافی در زمینه مالی داشته باشند تا بتوانند این ریسکها را شناسایی و مدیریت کنند. آنها باید بین ریسکهای قابل مدیریت و غیرقابل مدیریت تمایز قائل شوند. بیشتر کارفرمایان به دنبال مدیرانی با دانش مالی قوی برای مدیریت ریسکها هستند.
آموزش و پیشرفت مداوم
هدف از مدیریت کردن ریسک این نیست که تمام خطاها را از بین ببرید. اما میتوانید از تجربیات گذشته خود بهره بگیرید و راهکارهای بهتری را برای آینده طراحی کنید. از روش SMART برای تعیین اهداف استفاده کنید تا بتوانید پیشرفت خود را بسنجید و بهبود بخشید.
با مطالعه و پژوهش در زمینههای مختلف مانند مقررات صنعت، تغییرات اقتصادی، ترجیحات مشتریان و ویژگیهای محصولات، میتوانید به مهارتهای خود افزوده و بهبود ببخشید. این اطلاعات به شما کمک خواهد کرد تا استراتژیهای موثرتری برای مدیریت کردن ریسکها ارائه دهید.
توانایی کار تحت فشار
مدیریت ریسک معمولاً با استرس و فشار زیادی همراه است، چرا که هر تصمیم اشتباه میتواند عواقب جدی داشته باشد. مدیران ریسک باید توانایی کار تحت فشار را داشته باشند و بتوانند با استفاده از مهارتهایی که دارند به وظایف خود پایبند باشند.
نتیجهگیری: ریسک، دوست شماست، نه دشمن
مدیریت ریسک به معنای محافظهکاری یا اجتناب از فرصتها نیست. برعکس، با درک و مدیریت هوشمندانه ریسکها، شما و تیمتان با اعتماد به نفس بیشتری میتوانید نوآوری کنید، وارد بازارهای جدید شوید و تصمیمات جسورانه بگیرید.
نکات کلیدی این مقاله:
- مدیریت ریسک برای همه کسبوکارها، به خصوص کسبوکارهای کوچک و متوسط، حیاتی است.
- فرآیند ۵ مرحلهای (شناسایی، ارزیابی، اولویتبندی، پاسخ، پایش) یک نقشه راه عملی برای شماست.
- ابزارهای سادهای مانند دفتر ثبت ریسک و تحلیل SWOT میتوانند بسیار مؤثر باشند.
- موفقیت بلندمدت در گرو ساختن یک فرهنگ سازمانی آگاه به ریسک است.
در دنیای پر از عدم قطعیت امروز، سازمانهایی که مدیریت ریسک را جدی میگیرند، نه تنها زنده میمانند، بلکه رشد میکنند و پیشرو خواهند بود.
حالا نوبت شماست!
در بخش نظرات زیر، یکی از بزرگترین ریسکهایی که در حال حاضر کسبوکار شما با آن مواجه است را به اشتراک بگذارید. بیایید با هم در مورد راههای مقابله با آن بحث کنیم!
منابع برای مطالعه بیشتر:
- استاندارد ISO 31000: راهنمای مدیریت ریسک – (ISO Website)
- چارچوب COSO ERM – (COSO Website)
