خطاهای شناختی خود را بهتر بشناسید

در سال 1920 روانشناسی به نام ادوارد تورندایک (Edward Thorndike) پدیده‌ای را کشف کرد که نتوانست آن را تا مدت‌ها به‌صورت علمی توجیه کند، اما این پدیده چنان تأثیر قوی و باور نکردنی داشت که نمی‌توانست یافته‌اش را فراموش کند. ادوارد تورندایک برای اولین بار نام آن را اثر هاله‌ای گذاشت. اثر هاله ای پدیده‌ای روانشناسی است که نه تنها اشخاص بلکه شرکت‌های بزرگ و برندهای معروف دنیا هم از آن به سود خودشان استفاده می‌کنند. اثر هاله ای درواقع یک خطای روانشناسی است. دلیل اینکه ادوارد هم نتوانست توجیه علمی برای آن پیدا کند، همین بود. این خطای روانشناسی به کمک آزمایش‌ها و تحقیقات علمی بقیه روانشناسان هم مورد تائید قرار گرفت و نام ادوارد را برای همیشه با نام این پدیده عجیب گره زد.

اثر هاله ای چیست؟

تابه‌حال دقت کرده‌اید صحبت بهترین دوستتان را بیشتر گوش می‌دهید یا درس استادی که دوستش دارید را بهتر می‌خوانید، یا کار تعمیرکار اتومبیلی که اتومبیل شما را درست کرده یا با آن دوست هستید را بیشتر می‌پسندید؟ این دقیقا همان اثر هاله ای است، درواقع شما هرروز تحت تأثیر اثر هاله ای قرار گرفته‌اید. تمایل به تحت تأثیر قرار دادن ادراکات خود توسط یک صفت شخصیتی را خطای هاله ای (Halo Effect) می‌گویند.

اثر هاله ای به‌نوعی همان اصل «الگوی جذابیت‌های فیزیکی» و «آنچه زیباست خوب هم است» را نمایندگی می‌کند. ظاهر فیزیکی غالب اوقات بخش عمده‌ای از اثر هاله ای است. افرادی که به نظر جذاب می‌آیند در سایر خصیصه‌های مثبت نیز در سطح بالایی پنداشته می‌شوند. یا اگر کسی خندان و دوست داشتنی باشد، ممکن است افراد او را انسانی راست‌گو و صادق‌تر از فردی که اخمو است، بشناسند. یک نمونه عالی از اثر هاله ای در عمل برداشت کلی ما از سلبریتی-هاست. ازآنجایی‌که مردم سلبریتی‌ها را جذاب، موفق و دوست داشتنی می‌بینند، اغلب آنها را باهوش، مهربان و بامزه می‌پندارند. در اثر هاله ای تصور و برداشت کلی ما از یک شخص (او آدم خوبی است!) ارزیابی رفتارهای خاص آن شخص (او باهوش هم هست!) را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد.

تأثیر اثر هاله ای در محیط کاری

اثر هاله ای می‌تواند از چند طریق بر درک و تصور دیگران در محیط‌های کاری تأثیر بگذارد. نظر متخصصان بر آن است که اثر هاله ای یکی از رایج‌ترین جهت‌گیری‌های تأثیرگذار بر ارزیابی و بررسی عملکردها است. مدیران ممکن است عملکرد کارمندان را تنها مبتنی بر یک جنبه و نه کل عملکردشان ارزیابی کنند. به‌عنوان‌مثال، اشتیاق یا نگرش مثبت یک کارمند ممکن است بر فقدان دانش و مهارت این کارمند سرپوش قرار دهد و باعث شود همکاران عملکرد آن را بیش از آنچه بوده ارزیابی کنند.

اثر هاله ای بر روی درآمد نیز تأثیرگذار است. مقاله‌ای که در مجله روانشناسی اقتصادی منتشر شده نشان می‌دهد که به‌طور متوسط خدمتکارانی که ظاهری جذاب و زیباتر دارند، سالانه حدود هزار و 200 دلار نسبت به همکاران خود انعام بیشتری به دست می‌آورند.
افرادی که به مصاحبه شغلی می‌روند نیز احتمالاً با اثر هاله مواجه شده‌اند. اگر کارفرمایی یک متقاضی را جذاب یا دوست داشتنی ببیند، به‌احتمال‌زیاد فرد را نیز باهوش، لایق و واجد شرایط ارزیابی می‌کند. یکی دیگر از کاربردهای اصلی خطای هاله ای به‌صورت بالقوه در هنگام ارزیابی عملکرد در سازمان رخ می‌دهد. شما با یادگیری این خطای شناختی می‌توانید بر قضاوت دیگران از خودتان، محصولتان یا خدماتتان تأثیر بگذارید، تأثیر در جهتی که مطلوب شما و سازمان شما است.